Meiviering in het voedselbos

 

Het leek zo'n goed idee, toen, tijdens de retraite in het EIAB. Een meiviering in het voedselbos. In het EIAB was ik in een dromerige context. En nu weer gewoon thuis. 

Het leek zo'n mooi idee, nieuwe manieren om je te verbinden met de natuur vinden. Dat was de boodschap van de sprekers op het afscheid van Matthijs Schouten op Radio Kootwijk. In Radio Kootwijk was ik in een kathedraal, in nu weer gewoon thuis. 

Het starten van nieuwe manieren gaat niet vanzelf. En het gaat niet alleen. Ik ben geen guru die mensen dingen laat doen die eigenlijk tegen hun zin zijn.

Misschien is het nog te vroeg. Misschien is de tijd nog niet rijp. Maar misschien is mijn enthousiasme een eerste opening. Hopelijk roept mijn voorstel voor een ceremoniële meiviering niet teveel weerstand op.

Het lijkt er op dat Boeddhisme hier in de straat beter geland is. We zijn hier komen wonen na een tip van mensen die we in Plum Village hebben ontmoet. Er is een kleine straat-sangha. We mediteren samen met een paar mensen uit de straat sinds 13 jaar, een stevige traditie. (Westers) Boeddhisme is met name gericht op persoonlijke transformatie en wat minder gericht op verbinding met Gaia, de biosfeer, het leven.

Het leuke van neopaganistische tradities is dat ze aansluiten bij de belevingswereld van kinderen. Kinderen bewegen zich makkelijk tussen de "echte" wereld en fantasie. Volwassen hebben daar grote moeite mee, vooral in Nederland. In ons land hebben reformatie, contrareformatie, en de Verlichting hard toegeslagen. Semi-religieuze en spirituele bewegingen en ook de reguliere kerken werden de afgelopen decennia geplaagd door schandalen. Daardoor zijn Nederlandse volwassenen heel argwanend geworden naar spiritualiteit waarin fantasie gebruikt wordt. Westerse vormen van Boeddhisme lijken redelijk veilig omdat je vooral met jezelf bezig bent. Er zijn contexten waarin Nederlanders bereid zijn om mee te gaan in een fantasie, zoals het lezen van een boek, het kijken naar een film of naar een theatervoorstelling gaan. Maar participeren in een fantasie ligt een stuk lastiger. Dan gaat de control-stand aan. Toch zie je ook dat veel mensen op zoek zijn naar nieuwe vormen van zingeving. Men staat meer open voor een nieuwe relatie met de natuur. Dat geeft hoop en kansen om nieuwe dingen uit te proberen.

Nieuwe manieren zoeken om je te verbinden met de natuur samen met de mensen in je directe omgeving is als balanceren op een dun koord. Er zijn ontzettend veel belemmeringen en weerstanden bij mijzelf en bij de mensen in mijn omgeving. Zoals het vinden van een gezamenlijk geschikt moment, voldoende deelnemers vinden, de vorm vinden die passend is in het hier en nu, religieuze voorkeuren en aversies van buurtgenoten. En zelf probeer ik tussen mijn drukke dagelijkse bezigheden momenten te vinden om geïnspireerd en creatief te zijn. Je kan natuurlijk denken: dit is veel te ingewikkeld, begin er maar niet aan. Maar toch. 

Onderstaand de tekst van de ceremonie die ik in het EIAB bedacht heb. De tekst is geïnspireerd op de jaarfeesten van de OBOD-druïden. Ik heb getracht zoveel mogelijk de symbolische handelingen die weerstand kunnen oproepen er uit te halen, zoals het aanroepen van de windstreken en de elementen en het trekken van een cirkel. Hiermee zou het toegankelijker kunnen zijn voor een grotere groep mensen. Maar misschien dat de tekst daarmee de worteling in traditie mist en daardoor inboet aan kracht? Ik weet het niet goed. De jaarfeesten van de druïden en wicca's zijn ingebed in een neopaganistische traditie. Niet heel oud, wél bouwend op oude symboliek uit een waaier aan mythen, verhalen en religies.  

In de ceremonie hieronder heb ik geprobeerd om theater-elementen te combineren met religieuze handelingen. En ik heb geprobeerd om het simpel te houden, zodat het zonder voorbereiding uitvoerbaar is.  En dat bovendien  de mogelijkheid aanwezig is dat kinderen er plezier aan beleven!

*************************************************************************

Meiviering

Rollen:

Voedselboswachter

Aankondiger

Meikoning (Humbaba) en Meikoningin

Benodigdheden: 

Een lange stok voor de wachter

Vuurschaal met vuur erin dat van te voren is aangemaakt. 

Bloemen om de meikoning en -koningin te versieren

Startsetting

De meikoning en de meikoningin verbergen zich in het voedselbos, een paar minuten voor aanvang. De voedselboswachter staat bij de ingang van de ontmoetingskamer met de lange stok

De groep verzamelt zich bij de ingang naast nr 148. Daar wordt even kort doorgesproken wat de bedoeling is en het script wordt uitgedeeld. De groep loopt in stilte naar de ontmoetingskamer. Bij het betreden verspert de voedselboswachter de weg.

Wachter: wat komen jullie doen?

Aankondiger: Dit land was jarenlang een weiland. Wij willen hier graag vieren dat het weer een bos aan het worden is. En we willen de terugkeer van de vruchtbaarheid vieren op deze meidag

Wachter: treed binnen en wees welkom

Iedereen gaat in een kring staan

Aankondiger: Om de dagelijkse zorgen achter ons te laten en helemaal in het hier en nu aanwezig te zijn ademen we driemaal diep in en uit. Dat doen we terwijl we elkaars handen vasthouden en we doen het tegelijk: Eenmaal adem met de aarde onder ons. Eenmaal adem met de hemel boven ons. En eenmaal adem met de natuur om ons heen.

Aankondiger: we zingen nu drie keer Awen. Dit woord komt uit de Welsh bardentraditie en betekent inspiratie. Awen is vergelijkbaar met Ki uit de oosterse tradities of Manna uit het Christendom. Ik zal het een keer voorzingen. Awen

Allen: Awen 3x

Aankondiger: De viering is begonnen

Meikoningin loopt naar de wachter

Meikoningin: Mag ik hier naar binnen? 

Wachter: Er is iemand die toegang vraagt tot de viering

Aankondiger: vraag wie het is

Wachter: wie ben je?

Meikoniningin: ik ben de mei, ik breng het voorjaar op haar hoogtepunt. Ben ik welkom in dit voedselbos?

Wachter: het is de meikoningin. Is ze welkom?

Iedereen: welkom meikoningin!

Wachter laat haar binnen. Ze neem een plek in het oosten in

Meikoning/Humbaba loopt naar de wachter

Meikoning/Humbaba: Mag ik hier naar binnen?

Wachter: er is nog iemand die toegang vraagt

Aankondiger: wie is het?

Wachter: wie ben je?

Meikoning/Humbaba: ik ben de mei,

Wachter: Hij zegt dat hij ook de mei is, maar die hebben we hier al. Kijk daar staat de meikoningin.

Aankondiger: vraag hem of hij echt wel de mei is want we hebben al een mei

Wachter: Ben jij wel echt de mei want we hebben al een meikoningin?

Meikoning/Humbaba: Ik ben de koning van het woud. Dat was ik al in Mesopotamië in de tijd van Gilgamesh. En nu ben ik hier in de voedselbos vriendjes geworden met Benno en Perry. Ik heb in mijn lange geschiedenis geleerd dat duurzame vruchtbaarheid niet in eenzaamheid kan bestaan. Ik heb Noach nog ontmoet en die had van alle dieren twee op zijn ark. Dit voedselbos is een nieuwe ark. Om de vruchtbaarheid terug te laten keren en mensen, dieren en planten in harmonie te laten zijn, zijn minstens twee mei’s nodig! 

Wachter: hij zegt dat er meer dan eentje nodig is

Aankondiger: Zullen we hem binnenlaten?

Iedereen: Laat hem binnen

De wachter laat de meikoning binnen. Hij gaat staan naast de meikoningin.

Om beurten lezen ze een dichtregel uit een gedicht over de mei

Aankondiger: dank voor het tot grote hoogte brengen van het voorjaar. Willen jullie in ons bos blijven tot aan de zomer?

Meikoning en meikoningin: ja dat willen wij!

Aankondiger: Dan is nu het moment aangebroken om over het vuur te springen! Vuurspringen is een eeuwenoude vruchtbaarheidstraditie in vele verschillende culturen.

De meikoning en koningin springen hand in hand als eerste. Daarna de anderen.

Als iedereen weer in een cirkel staat wordt de ceremonie beëindigd

Aankondiger: Wij zijn zeer verheugd dat de meikoning en meikoninging in ons voedselbos willen verblijven. Dan is nu het moment gekomen om onze ceremonie af te sluiten. Daartoe zingen we nog drie keertje het Awen. 

Allen: Awen

Aankondiger: Hiermee is het formele deel van de viering voorbij, maar laten we nog feest vieren met Meikoning en meikoningin in ons midden

Groene voorouder

Hoe zullen de generaties na ons ons herinneren? Nienke Laverman zong er over in Your Ancestor. De introductie van het afscheid van Matthijs Schouten in Radio Kootwijk. 

Een hippie, Matthijs was een hippie. En hij is het nog steeds. De hippietijd was emancipatietijd. Van zwarte mensen, van vrouwen, én van de natuur. En in 1990 leek de emancipatie van de natuur echt bewaarheid te worden met de komst van de EHS. Waarom ging het mis in 2010 met Bleker. Wat hebben de voorvechters van de natuur in de 30 jaar ervoor verkeerd gedaan waardoor Bleker kon doen wat hij deed? 

Er was cognitieve dissonantie. Het hoofd en het hart verschillend. De EHS was gemaakt met het hoofd, niet met het hart. Op gevoelsniveau is er nu nog steeds de snoeiharde scheiding tussen natuur en cultuur. Het lijkt alsof we weer in hetzelfde debat zitten als in 2010. Deja vu. Maar dat is niet zo. Er is een jamais vu. Het is geen zakelijk debat meer. Het hart en de onderbuik.

Maar hoe dan. De natuur is geen 'het' meer, geen ding. Het is een jij, of zelfs een Gij geworden. Nieuwe persoonlijke voornaamwoorden. Om de natuur op deze manier te kunnen zien is een rite of passage nodig. 

Deze bijeenkomst in Radio Kootwijk, in een cathedraal midden op de Veluwe. Het is een rite of passage voor 450 mensen. Een rite of passage met de hete adem van de politiek in de nek. 

Staatsbosbeheer is een multispecies community met 1400 medewerkers, miljoenen wilde dieren, planten, ecosystemen met niches. Een community die de natuur laat spreken, een community die spreekt voor de natuur.

De passage is van hoofd naar hart. Voor de boswachters, ecologen, wetenschappers. 

Arita Baaijens zei dat de Nederlandse taal technocratisch is. Er is een nieuwe wilde taal nodig. Een taal waarin je met je hart met de natuur kan communiceren. De nieuwe taal bezield de natuur. Alle natuurbeelden zijn valide, maar welke wil je omarmen? En wat vertel je in die taal? Mythos! Vertellingen die iets in beweging brengen. 

Waarde, voor wie? Hebben wij meer waarde dan een boom die er al 1000 jaar staat? 

Rechten, rechtspersoon, juridische taal? Namens de natuur het woord voeren? Als voogd? Wie zijn die voogden? Gemeenten, waterschappen, terreinbeherende organisaties en lokale burgers. 

Er is sinds een paar jaar een 'bos van zichzelf' op de Sallandse Heuvelrug. Er is schriftelijk vastgelegd dat Staatsbosbeheer een stuk bos 50 jaar met rust laat. 

Objecten en subjecten. Ik wet helemaal niets van juridische zaken. Misschien moet natuur van object naar subject gaan. Jessica den Outer is voorvechtster van de rechten van de natuur. Arita Baaijens merkte in Siberië dat er taboes waren. Dus geen juridische regels, bepaalde dingen die je gewoon niet. En als je ze toch doet heb je grote problemen met je medemensen in de community.

De bijeenkomst vond plaats in het zendgebouw van Radio Kootwijk. Zenden. 450 zendelingen van de nieuwe verhouding tot de natuur.

Wat is een good ancester. Wat doet die? Er is tijd en ruimte nodig. Ruimte is schaars en de samenleving heeft haast. Ook kinderen. Hun buitenbeleving wordt steeds beperkter en ze hebben steeds minder tijd om te spelen.

De natuur is bescheiden. Totdat ze zich laat merken in al haar hevigheid.

De natuur ervaren, met prinses Irene, met Spirit of the Wild Europe, met het Natuurcollege.

Prinses Irene zei "hoe wilder, hoe eenzamer, hoe dieper de ervaring". Maar ik wil een diepe ervaring in mijn  achtertuin.

Rust, niet oordelen, welkom.

Natuur is al lang niet meer romantisch. Een rampzalige natuurervaring is ook spiritueel.

Waar komt het leren vandaan:

Kennis opdoen,

Vaardigheden ontwikkelen,

Ervaren.

Ervaren is loslaten en niets doen.

https://www.natuurcollege.nl/

https://wildpedagogies.com/

Op de WUR, in het natuurcollege: zingen, spelen, dansen, samen een grens oversteken. Muziek heeft een veel grotere kracht dan alleen entertainment. Toneel en ritueel liggen in elkaars verlengde. Er is heel veel durf en lef voor nodig om van entertainment over te gaan naar ceremonie.

Ben je toerist, reiziger of pelgrim?

Als je op een houten fiets naar Mekka gaat dan is dat waarlijk een perlgrimstocht. Slow travelling. 

https://www.oneworld.nl/klimaat/op-een-houten-fiets-naar-mekka/

Waarschuwen vanuit de wetenschap, angst aanjagen. Slechte communicatie.

Verwondering. Beeldend maken. Hart aanspreken.

Een documentaire met het veen in de hoofdrol. Wat zou het veen zeggen als het een stem zouden geven.

CFO Stedin en KPN

One planet academy. WNF en Stedin.

De binnenkant en de buitenkant van de transitie. Invloed schept verantwoordelijkheid. Niet oordeelvormend maar vragenstellend. De raad van bestuur zou niet een raad van spreadsheets moeten zijn. 

Er zijn altijd dilemma's. Het is nooit makkelijk. ESG-strategie: van feelgood sustainability naar persoonlijke transformatie.

Wereldnatuurkunst in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.

Je eigen verhaal opbouwen. Dat is nodig om je als boswachter staande te houden in een wereld waar mensen van alles vinden van jou en van de natuur. Je staat niet alleen. Je kan er niet niet toe doen.

Sand Talk

 Extended family propertie laws

Mapping space and time through stories. Bergson. Creatieve evolutie.

Kennis komt niet van bijzondere individuen, maar is een gezamenlijke bezigheid.

Werkelijke culturele verandering gebeurt in diepe relatie met het land, met de spirit en met groepen mensen

Een lied van het land kan alleen gevonden worden door een ritueel proces, ontwikkeld over de millennia. Het lied zelf is niet zo belangrijk als de kennis die het lied geproduceerd heeft.

Duurzame systemen kunnen niet gemaakt worden door individuen of door aangestelde commitees. Je moet gebruik maken van oude en huidige volkskennis. Niet alle volkskennis is heilzaam.

De westerse beschaving kan alle culturen, ideeën, en objecten absorberen, aanpassen, rebranden en marketen. Dat geldt zeker ook voor liberalisme.

Overal in de wereld zie je dezelfde scholen, banken, ziekenhuizen, overheden, rechtzalen en een dwijlerig volkslied. Ook de indigenous hebben hun vlaggen, volksliederen, etc.

Het politieke spectrum is een illusie, alsof dit de enige opties van bestuur zijn. Socialisme, liberalisme, fascisme. Het is een zeer beperkte range van paradigma's, terwijl er over de duizenden jaren vele vormen van samenleven zijn geweest. Deze drie politieke vormen maskeren het feit dat het onmogelijk is om duurzame samenlevingen te hebben in van bovenaf bestuurde naties of steden.

Bij een transitie naar een volgend tijdperk zullen alle aspecten van je maatschappij en cultuur veranderen en dat vraag een enorm aanpassingsvermogen. Beweeg met het land. Bewaar zoveel mogelijk verschillende talen en culturen. Babel was een zegening. Het maakte het mogelijk om na een ineenstorting de volken overleefden die toevallig het beste pasten in de nieuwe situatie.

Postapocalyptic Stress Syndrome. Een cultuur maakt zo'n enorme schok mee dat het nooit meer hetzelfde terug keert. De nieuwe cultuur is altijd aangepast aan de nieuwe sociale en ecologische omgeving

Omdat we catastrofes in het vooruitzicht hebben is het helemaal niet handig om één uniforme wereldwijde verarmde cultuur te hebben. We kunnen beter zoveel mogelijk verschillende culturen en gemeenschappen creeëren die in transitie zijn. We moeten weer opnieuw werken met het land mee in plaats van ertegen in. Kennisuitwisseling, terwijl je de eigenheid van unieke sociaal-ecologische systemen die verbonden zijn met de diverse landschappen bewaart. We moeten stoppen met simplistische identiteitspolitiek maar kijken wat diversiteit daadwerkelijk betekent en hoe het ons sterker kan maken.

De symbiotische dans, een netwerk van oorzaak en gevolg-relaties die zo complex is dat je niet meer terug kan halen hoe het is ontstaan. We moeten deze symbiotische complexen op een nieuwe manier leren begrijpen door er aan deel te nemen. Door er deel van te worden. Als we dat niet doen dan zullen de gevolgen catastrofaal zijn.

Kijk voorbij de dingen en zie de verbindingen. Kijk voorbij de verbindingen en zie de patronen. Zie de locaties van kansen en risico's. In plaats en in tijd.

Als je in een Turnaround of droom of  yarn je bewust wordt van de verbindingen en patronen. En wat je gezien hebt terug brengt in de lineaire tijd. Dat is voorspelling.

Sommige patronen kunnen niet geprogrammeerd worden, maar verschijnen organisch. Het engelse woord is random, het nederlandse woord is merkwaardigerwijs "willekeurig". In feite is het niet random, maar komt het voor uit patronen van creatie. Creatieve evolutie. Bergson

Deze patronen van innovatie verschijnend uit ecosystemen kunnen niet gedesigned worden door een manager of een "geniaal individu". Ze kunnen zelfs niet voorgesteld worden buiten een gemeenschap.

Dit is de houding en het perspectief dat je nodig hebt om beheerder van land, een gemeenschap of kennis te zijn.

De disruptieve digitale innovaties van deze tijd worden niet van bovenaf gestuurd, maar zijn gebaseerd op zelf-organiserende systemen.

Controle van bovenaf vernietigt een zelf-organiserend systeem. Gezonde interventies kunnen alleen gedaan worden door vrije actoren die deel uitmaken van het complexe systeem. Strange attractors.

Kennis is niet afgezonderd in een bibliotheek in de kelder. De gehele gemeenschap is een intelligente hive-mind. Elk individu is onderdeel van de kennis-hive. Kennis is verschijnt als resultante van de creatieve evolutie. Omdat iedereen kennisdrager is heb je respect voor elkaar. Westerse kennis is gecentraliseerd in universiteiten, overheden, etc. Daarom is het voor westerse kennisdragers zo ontzettend moeilijk om in dialoog te gaan met indigenous knowledge systems.

Dit betekent iets voor Staatsbosbeheer en voor het voedselbos. Het is makkelijk om waarnemingen te doen en specimens te verzamelen. Het is ontzettend lastig om de indigenous knowledge methode te incorpereren in de bestaande instituten. Matthijs Schouten en Jori Wolf proberen dit te doen. Je meesterschap wordt groter als het je lukt om meer te participeren. 

Het wordt niet altijd gewaardeerd als je expert wordt in een andere cultuur. Het wordt door die andere cultuur meer gewaardeerd als je je eigen cultuur begrijpt en hoe die interacteert met andere culturen, vooral de machtsdynamiek. Oftewel als je begrijpt hoe westerse cultuur werkt en ingrijpt op andere culturen.

Het is bevrijdend om je illusie van macht en privilege los te laten en te beseffen dat je een node bent in een cooperatief netwerk van relaties. Je wordt niet opgeslokt door de hive-mind, je verliest je individualiteit niet. Duurzame systemen hebben autonomie en vrijheid van expressie van nodig van elk onafhankelijk deel van het afhankelijke geheel.

4 principes:

Diversiteit, verbinding, interactie en aanpassing

Diversiteit betekent niet verschillen tolereren, maar jouw individuele verschillen ten opzichte van anderen staande houden. 

Verbinding brengt excessen van diversiteit in balansd.

Interactie verziet het systeem van energie en spirit. Het faciliteert de free flow of levende kennis. Je moet energie en kennis uitwisselen met zo veel mogelijk andere actoren als mogelijk is. In plaats van opslaan in een bibliotheek of database. In het NWA zit opgesloten kennis die verloren kan gaan. Om de kennis levend te maken moeten zoveel mogelijk mensen er bekend mee zijn en er in gaan zoeken.

Een actor is werkelijk adaptive bij plotselinge erupties van transformatie als hij de rol van strange attractor aanneemt en een kettingreactie van creatieve events in een systeem kan faciliteren.

De aboriginal talen zijn helpend bij deze mindset.

Narcisme kan genezen worden. Overlevenden van narcisme worden wakker zonder herinnering aan wie ze waren. Ze hebben steun nodig om weer een reden van bestaan te vinden. Het is niet verstandig om hen alleen te laten in deze situatie. Ze zijn de weg kwijt en hebben steun nodig. Er is een patroon, maar dat kunnen ze nog niet zien.

Story-mind encourage dialogue about historie from different perspectives. Storymind is een krachtige manier om te leren.

Stories go direct to long term memory

Tijdens een yarn is er geen protocol over de spreekvolgorde. Er wordt ook geen rondje gemaakt met de talking stick waarbij de rest zijn mond houdt. Wederzijds respect betekent dat je dingen zegt die ondersteunend zijn aan wat een spreker zegt en die verrijken wat gezegd is. 

Dus actief luisteren, wederzijds respect en voortbouwen op wat anderen zeggen.

Een yarn is niet lineair, het kan uitwaaieren in allerlei thema's  en onderwerpen, vaak terugkerend naar eerdere ideeën om nieuwe correlaties te leggen. Soms comfortabele stilte. Een yarn is niet alleen pratend, maar ook uitbeelden, schrijvend in het zand, zingend. 

Het eindpunt van een yarn is een set van understandings, waarden, en richtingen, die gedeeld zijn in de groep in een losse consensus, waarin de diverse gezichtspunten inclusief zijn.

Er zijn soms mensen met autoriteit in een yarn, maar die autoriteit wordt alleen gebruikt om mensen weer in het gareel te brengen als ze het yarn-protocol verbreken door ego-gedreven agenda's door te drijven.

Yarns met westerse mensen verzanden vaak in droomtijd verhalen en persoonlijke vertellingen. Het lijkt alsof je indigenous bezig bent, maar het is een egotrip. De kritische indigenous lens ontbreekt. Yarning is anders dan onze subjectieve ervaringen te vertellen of uit te beelden. Dan is er geen interactie.

Het is voor westerlingen uit een dominante cultuur ontzettend lastig om daadwerkelijk onderdeel van een yarnende groep te zijn omdat ze niet gewend om helemaal alert en open in de groep aanwezig te zijn.

De mythe van de held die monsters verslaat. De monsters zijn de oude overwonnen tribale culturen. De draak verslaan is een verborgen referentie naar de genocide van de pagans.

Adolescentie is een begrip dat ervoor gemaakt is om de rite of passage van kind naar volwassene langdurig uit te stellen.  

Om dieren te domesticeren moet je ze:
- Afzonderen van hun ouders
- Ze in een sterk begrensde ruimte zetten
- belonen en straffen voor nutteloze taken

 Primary schooling was bedoeld om: 

- gehoorzame soldaten
- gehoorzame arbeiders
- gehoorzame ambtenaren
- burgers die hetzelfde denken
- nationale uniformiteit in gedachte woord en daad.

 Ik voel me verward door alle indrukken

Wuivend riet, wordt een sterke bundel. Een stam, dreunend in de modder. Draaiend, trekkend, soppend.

Ik kan niet alles zorgvuldig doen. Tastend, zoekend, proberend. Vallend en weer opstaan.

Hout hakkend sla ik om me heen.

Niet wetende is er leegte

Ongericht. Agressie. Vermoeid 

de kachel moet branden.

Er is altijd nog hout om te hakken.

Geschriften in het zand

Praten met de grond, sand talk.

Ik weet het opeens

Het voedselbos is de sleutel

De verwerkelijking van de droom

In mijn droom was het bos tot as verbrand

Maar er is een nieuw bos aan het groeien in Gaia 

Het zijn niet de bomen maar de verbindingen.

In de bodem, met de leefomgeving, met de mensen

In een dorre omgeving is een parel groeiende.

Betekenisloosheid

Soms maak ik dingen, zoals bijvoorbeeld dit kleitablet met spijkerschrift.  

Toen ik het kleitablet 5 jaar geleden maakte wist ik nog wat ik schreef. Maar spijkerschrifttekens kunnen op veel verschillende manieren gelezen worden. Het wordt erg lastig om te achterhalen wat hier staat omdat ik vergeten ben wat ik heb opgeschreven. Daarmee is de tekst voor mij betekenisloos geworden. En ook voor de meeste mensen in de wereld. Misschien dat een Assyrioloog er nog wat van kan maken. Daar zijn er een handje vol van in Nederland. Ik zou mijn kleitablet kunnen opsturen naar een  professor in Leiden. Die zou allereerst chagrijnig worden dat iemand nieuwe kleitabletten produceert. Er zijn al ontzettend veel vervalsingen op de markt. Hij zal deze meteen doorzien als vervalsing omdat er onzin op staat. Het was helemaal niet de bedoeling om een vervalsing te maken. Ik wilde een tekst maken die vol van betekenis lijkt maar betekenisloos is voor vrijwel iedereen. En nu dus ook voor mezelf. 

Ik heb het maken van betekenisloze teksten nog wat verder doorgevoerd naar betekenisloos handelen.

Deze tekst heb ik geschilderd en daarna met een brede kwast uitgesmeerd. Opnieuw geschilderd en weer uitgesmeerd. Dit 10 x herhaald.  Het is een bijzondere ervaring om dit te doen. Ik stond voor de keus om als laatste handeling de tekst uit te smeren. Maar dat heb ik toch niet gedaan omdat er gehecht aan was geraakt.

Ik had hem ook zo kunnen laten. Heb ik niet gedaan. 

Dit werkproces heeft een bijzondere ervaring en een herinnering opgeleverd. Plus een schilderij dat ergens op zolder staat. Plus een serie foto's van het proces.

Bovenstaande tekens komen uit het Oud-Babylonische schrift, ongeveer 1800 jaar voor het begin van onze jaartelling. De wetten van Hammurabi zijn geschreven in dit schrift.

Oud-Babylonisch spijkerschrift is geen beeldschrift en geen alfabet. Het is een lettergrepenschrift waarbij tekens soms lettergreep-klanken weergeven en soms een heel woord. Syllabogrammen en logogrammen. Veel syllabogrammen zijn ook logogram. Eén teken kan meerdere klanken weergeven en tegelijkertijd meerdere betekenissen hebben als logogram. Uit de omliggende context hoop je de betekenis van de tekens te vinden. Een Assyrioloog kan maandenlang werken aan de vertaling van één kleitablet. Een extra complicatie bij literaire spijkerschriftteksten zijn de grote aantallen woordspelingen en taalgrappen. Er zijn ongeveer een miljoen kleitabletten gevonden in het midden-oosten en slechts 10-20 % is vertaald. 

Ik vind het interessanter om te leren hoe een oude cultuur daadwerkelijk was in plaats van de dolgedraaide fantasieën te volgen van hedendaagse complotdenkers. Ha, dat was een stevig oordeel. Wetenschap is ook maar een geloof en we leven toch in post-truth? Ik heb grote bewondering gekregen voor de zorgvuldigheid waarmee Assyriologen met teksten omgaan. Dit vak leert je echt dat er een groot verschil is tussen wetenschap en pseudo-wetenschap. 

Er zijn bijvoorbeeld dikke wetenschappelijke werken geschreven over de praktijk van het lezen van de schapenlever. Ook de Mesopotamiërs hebben heel veel geschreven over deze praktijk. Aan het hof van koning Assurbanipal was de leverlezer, de haruspex, een gerespecteerde wetenschapper. Babylonië was eeuwenlang hét kenniscentrum van de wereld. De standen van de hemellichamen werden genoteerd, er werd geavanceerde wiskunde bedreven zoals differentiaalrekening. De manier van redeneren was wel wat anders dan de onze. Wij denken: dit veroorzaakt dat. Maar de Mesopotamiërs dachten: als dit - dan dat. Een fenomenologische manier van denken in correspondenties die tot gevolg had dat er enorme handboeken zijn geschreven waarin vastgelegd is wat er gaat gebeuren als een bepaald verschijnsel zich voor doet. Bijvoorbeeld: Als er een bepaald soort vlek op een bepaalde plek op een schapenlever zit dan zal de koning sterven. 

Misschien denk je als lezer ondertussen: waar gaat dit betoog naar toe? Dat vraag ik me in dit stadium ook af, maar ik geloof dat ik iets wil zeggen over de signifier en de signified. Of in matig Nederlands: betekenaar en betekenis. Ook wil ik schrijven over betekenisloosheid. 

Een voorbeeld van een betekenisloze tekst is Transgressing the Boundaries: Towards a Transformative Hermeneutics of Quantum Gravity van Alan Sokal. Er staan in deze tekst een heleboel betekaars maar ze hebben geen betekenis. Toch leek het of het betekenis had, in dit geval door de schrijfstijl en doordat het in een wetenschappelijk tijdschrift was gepubliceerd.

Het is interessant om het lezen van een schapenlever te beschouwen vanuit de concepten betekaar en betekenis. Wij lezen een vlek op een schapenlever met een medische blik, ook als niet-medicus. Misschien heeft het schaap teveel jenever gedronken? Een Mesopotamische haruspex moest de koning dienen en voorzien van een juiste toekomstvoorspelling. Hij las de lever op een totaal andere manier, maar wél met een grote anatomische kennis. Dezelfde vlek op een lever maar een totaal andere betekenis. Omdat de Mesopotamiërs dit zo goed gedocumenteerd hebben kunnen wij nog steeds op hun manier een lever lezen. We hoeven alleen het schaap niet meer open te snijden. We kunnen vlekken op een schapenlever aantreffen, het Mesopotamische handboek raadplegen en een uitspraak doen over het doen en laten van koning Willem Alexander. Als de voorspelling slecht is kunnen we zelfs het handboek van de klaagzanger van Assurbanipal er bij pakken en een klaaglied naar de goden aanheffen om het kwaad af te wenden.  De meeste westerse mensen zullen deze handelwijze op zijn best zien als interessant theater. Er is vast een groep die het zielig vindt voor het schaap. Sommigen zullen dit zien als een kwaadaardige duivelse praktijk. Er bestaan enkele obscure groepen die het serieus zullen nemen, zoals misschien the Church of Enki. (De Zuist Church op IJsland is overigens een hoax). 

 

Wat het interessant maakt is de relatie tussen de handeling en de betekenis.  Het doden van het schaap was essentieel voor het lezen van de lever. Het gebeurde met veel ceremonieel. Wij kunnen natuurlijk met wierook, spreuken en gezang het schaap de MRI-scanner induwen. Dat voelt toch anders dan het duwen op een knop zoals op het plaatje hierboven. De handeling draagt blijkbaar enorm bij aan de betekenis, ook al is die betekenis verschillend, afhankelijk van je oriëntatie.

Is het denkbaar dat betekaar en betekenis totaal geen relatie met elkaar hebben? Kan je ze scheiden? Met mijn kleitablet probeer ik een betekenaar te maken zonder betekenis. Dus een losse betekenaar. Misschien vanuit het verlangen een Ding an Sich te maken? Of tot een diepere betekenis te komen?

Oef, diepere betekenis. Dan kom je terecht bij de theologie. Of bij de leegte van het Zen-Boeddhisme. Of bij Plato met zijn grot.

In het Westen zijn veel mensen de betekenis (of zin) een beetje kwijt. Een deel vindt dat geen probleem en leeft er mee. Er zijn mensen die het wél een probleem vinden en daardoor gedeprimeerd raken. Ook is er een substantiële groep mensen die wél iets gelooft maar zich niet meer wil committeren aan één religie of kerk. Mijn vriend Hans Legrand is recent gepromoveerd op deze laatste groep. Zijn proefschrift Searching in Face of Mystery gaat over de religieuze zoeker. Hij stelt dat je voor deze derde groep een theologisch framework kan maken en beschrijft op welke manier deze mensen betekenis geven aan hun leven. Bijvoorbeeld door een mystieke ervaring. Of door het geloof dat er iets is, het ietsisme.

Ik lees in Het Parlement der dingen van Bruno Latour dat het zoeken naar een diepere betekenis vooral nostalgie is, een verlangen. In het antropoceen is de mens een allesoverheersende geologische kracht geworden. De betovering van de natuur is verdwenen, de betekenis van religie is verdwenen (althans voor een deel van de Westerse mensen). De mensheid stevent af op het armageddon. Latour stelt voor om de dingen een stem te geven. Hoe dan? Eigenlijk is het een soort theater. Je leeft je in in een voorwerp of een rivier of een gebouw. En vanuit die positie vertel je wat je denkt dat de dingen zouden willen of nodig hebben. We leven in een vervreemdende mediawereld. Door ons in te leven in de dingen kunnen we gaan beseffen dat we leven in een kwetsbare biosfeer. Op die manier krijgen de dingen betekenis. Een betekenis die anders is dan wat de religies of de wetenschap ons leren. In de wetenschap zijn subject en object gescheiden. In de wereld van Bruno Latour probeert het subject zo goed als het kan weer samen te vallen met het object.

Subject en object, daar heeft de Belgische filosoof Ulrich Libbrechts interessante dingen over geschreven.  

Hieronder zijn prachtige model. Uit dit model en uit zijn boek Within the four seas lees ik 

- In Taoistische en Aarde-georienteerde levensbeschouwingen is het subject onderdeel van de wereld

- In het extreem rationele domein staan subject en object tegenover elkaar, zijn absoluut gescheiden

- In de mystieke ervaring valt het subject samen met de wereld. Subject = object

Als je dit model toepast op de filosofie van Bruno Latour dan lijkt het alsof hij een nieuw soort mystiek voorstaat. Of juist een nieuwe vorm van Down to Earth, de onderkant van het model van Libbrechts?

Terug naar het kleitablet. Het is een ding, een object. Er staat een onleesbare tekst op. Betekenisloos onzin-ding. Weg er mee. Of inleven op de Latour manier? Ik heb moeite om me voor te stellen wat een kleitablet met een onleesbare tekst zou willen of nodig zou kunnen hebben. Zou er een mystieke ervaring uit te halen zijn door handelingen te doen of er op te mediteren?  Toch jammer om hem bij de vuilnis te doen, ik zou hem kunnen begraven in de achtertuin zodat mensen hem over 4000 jaar terug kunnen vinden. Ik leg hem maar terug in de vitrinekast.

 

De terugkeer van de betovering van Morris Berman

 Dit boek moest ik lezen toen ik wetenschapsfilosofie studeerde ongeveer rond 1988. Het hoorde bij het vak Wijsgerige Antropologie, gedoceerd door Petran Kockelkoren. Een zeer merkwaardig vak. In het zeer zakelijke techneutenklimaat pleitte hij voor liefde en terugkeer naar het lichaam. Het was voor mij een verwarrend vak en een verwarrende periode. Ik kreeg een enorme hoeveelheid filosofische ideeën over me uitgestort, waarvan ik een groot deel niet begreep. Nu, pas jaren later, kan ik er wat meer chocola van maken. Destijds werd er door Kockelkoren verteld dat je onlosmakelijk onderdeel van de wereld en van de natuur bent en dus ook onlosmakelijk verbonden met de mensen om je heen. En tegelijkertijd werd vanuit het gedachtengoed van Levinas beweerd door docent Errit van der Velden dat je nooit de ander kan opnemen in jouw eigen totaliteit, je kan alleen glimp van die ander opvangen door in het gezicht te kijken. Kockelkoren zat op de holistische toer en van der Velden zag daar een fascistische dreiging in, althans zo had ik het destijds begrepen. Als jood ging ik mee met het verhaal Levinas en als Wicca-beoefenaar voelde ik me enigszins verbonden met het verhaal van Kockelkoren, hoewel daar wat New Age achtige trekjes in zaten waar ik best allergisch voor was. Vooral toen ik Atlas Shrugged van Ayn Rand in die zelfde tijd las. Atlas Shrugged is een verheerlijking van het ondernemende individu die in de werkelijkheid concrete dingen verwezenlijkt en dat was een verademing ten opzichte van alle abstracte en softe blabla.

Ik ben altijd enorm ondernemend en activistisch en antifascistisch gebleven. Ik heb een grote hekel aan witte blanke hetero mannen met een dominant karakter. Dat is gelinkt aan mijn familigeschiedenis.

Ondertussen ben ik filosofie blijven lezen in de afgelopen 35 jaar en langzamerhand rafelde ik de filosofische brij die mijn studietijd was uiteen. 

Recent heb ik het boek van Morris Berman weer gekocht. Een terugkerend thema in mijn zoektocht is een heimwee naar een sacrale ervaring. Morris Berman pleit ervoor om die weer terug te laten keren in de wetenschap en hij komt dan met halve gare figuren als Wilhelm Reich op de proppen. George Bataille pakt het beter aan, een religie zonder god. Alle rationaliteit is het ontlopen van de lichamelijke en geestelijke lusten en driften. Juist die lusten en driften hebben hun eigen logica en al zoekend probeert hij dat bij elkaar te schrijven in "taal".

Bruno Latour zegt simpelweg dat de sacrale ervaring onmogelijk is geworden in het antropoceen.